Geld

Frank Miedema

Wat zijn de overeenkomsten tussen de bankenwereld en de universiteiten? Frank Miedema, decaan geneeskunde aan de Universiteit Utrecht, weet het wel: in beide gevallen zitten medewerkers gevangen in een systeem vol perverse prikkels. En als het systeem niet goed werkt heeft niemand enige schuld, we gaan er allemaal gewoon mee door. Miedema zei dit op een debatbijeenkomst van het Rathenau Instituut over vertrouwen in de wetenschap.

Karl Dittrich

Zijn tegenspeler, VSNU-voorzitterl Karl Dittrich spuwde vuur: 'Dat is zo verkeerd, gaat volstrekt mank! Dat moet jij niet doen, Frank.' Maar per saldo erkende hij dat het systeem op essentiële punten is doorgeschoten: in de onbalans tussen onderwijs en onderzoek, het te vaak voorkomen van integriteitsschendingen, en de 'publicatiedrift' bij veel onderzoekers. In het nieuwe Standard Evaluation Protocol wordt een dappere poging gedaan om aan dat laatste tegemoet te komen: de bonus op lange publicatielijsten wordt weggehaald (ik schreef er al eerder over).

Miedema stelde ook dat universiteiten meer ruimte moesten krijgen om een eigen onderzoeksbeleid te vormen: 'laat het talentenbeleid toch niet dicteren door NWO met zijn Veni's en Vidi's. Organiseer het liever zelf en geef daarmee aan wie voor jouw universiteit de talenten zijn die je wilt koesteren en stimuleren'. Kortom: doe niet wat iedereen doet, en maak als universiteit en faculteit je eigen keuzes. En laat de overheid daarvoor de ruimte scheppen door de 500 miljoen die voor promoties gereserveerd staan toe te voegen aan de eerste geldstroom van de universiteiten.

Discussieavond JAN, met Hans Ludo van Mierlo, Rutger Claassen en Ruud Abma

Op een discussieavond van het JongeAlumniNetwerk (JAN) over 'Perverse prikkels in de prestatiemaatschappij' ging het ook over geld, misschien wel de meest perverse prikkel van alle. In de documentaire 'Het brein van de bankier' (Joris Luijendijk), die als opwarmertje diende, leek het wel alsof het geld rechtstreeks in de hersenen van bankmedewerkers werd geïnjecteerd. Is men er aan de universiteiten ook zo gevoelig voor? Anders dan bij de banken is daar geld niet de core business. Academici worden geacht enige distantie te houden tot dergelijke wereldse zaken, maar in de praktijk wordt hun gedrag natuurlijk net zo goed bepaald door geldstromen - en het is uiteindelijk de politiek die hier aan de touwtjes trekt.

Terecht werd vanuit de zaal de vraag gesteld wat je zelf kunt doen om aan het systeem te ontsnappen of liever nog: een beter (socialer etc.) beleid af te dwingen. Als ontevreden klant van een bank kun je stemmen met de voeten of je vastketenen aan haar hekken. Voor universiteiten ligt de zaak complexer: kennis verwerven en overdragen gedijen het beste bij intrinsieke motivatie. Wanneer onder het mom van excellentie, kwaliteitscontrole en accreditatie allerlei externe, aan de wetenschap vreemde doelen worden toegevoegd, gaan universiteiten inderdaad meer op banken lijken. Er moeten targets worden gehaald!

Maar universiteiten hebben een geheim wapen: hun medewerkers zijn getraind in het analyseren van problemen, en zijn daarmee bij uitstek geëquipeerd om eventuele scheefgroei in hun eigen biotoop te diagnosticeren en passende remedies voor te stellen (zie voor een uitmuntend voorbeeld daarvan dit artikel van de historicus Chris Lorenz). Uiteraard zijn er tal van redenen om dat niet te doen; het kost tijd, en het wordt je door de autoriteiten niet in dank afgenomen. Maar juist deze autoriteiten zouden er een eer in moeten stellen om de academische waarde van open, fundamentele debatten hoog te houden en deze zelfs te stimuleren.